Για έναν δυτικό, μια γυναίκα που φορά ισλαμική μαντήλα σημαίνει δύο πράγματα: πίστη στον Αλλάχ και ανδρική καταπίεση. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Οι λόγοι που οι μουσουλμάνες καλύπτουν το κεφάλι τους ποικίλλουν. Για κάποιες η μαντήλα συμβολίζει την υποταγή, ενώ για άλλες είναι σημαία χειραφέτησης και υφασμάτινο διαβατήριο για την είσοδο σε απαγορευμένες περιοχές.
Χρόνος ανάγνωσης:
13′
“Οι πρώτες μέρες στο γυμνάσιο της γειτονιάς μου συνέπεσαν με την ψήφιση του νόμου για την απαγόρευση του χιτζάμπ στα σχολεία. Ο δάσκαλος με ανάγκασε να βγάλω το μαντήλι μπροστά σε όλους τους συμμαθητές μου. Ένιωσα πραγματικά εξευτελισμένη. Σήμερα η καρδιά μου ράγισε ξανά. Έβλεπα τη φωτογραφία αυτής της γυναίκας με τους πάνοπλους αστυνομικούς να την υποχρεώνουν να βγάλει τα ρούχα της και αναρωτιόμουν, πότε θα τελειώσει όλο αυτό;».

Μια πρόκληση για τη γαλλική laïcité
Η Χαζέρ είναι μια από τις πολλές μουσουλμάνες Γαλλίδες που μίλησαν στους New York Times“’The Way People Look at Us Has Changed’: Muslim Women on Life in Europe”, nytimes.com για το πώς είναι να γίνεσαι “ξένη” στη χώρα που γεννήθηκες και μεγάλωσες, να εκτίθεται η καθημερινότητά σου στο ενδεχόμενο πολλαπλών ταπεινώσεων και εξοβελισμών και να εξαρτάται η δυνατότητα της ισότιμης ύπαρξής σου από την αποδοχή ενός ομοιόμορφου και βαθιά δυτικού dress code. Σίγουρα η ισλαμική μαντήλα δεν είναι μια ανώδυνη ενδυματολογική προσέγγιση. Κανένα άλλο κομμάτι ύφασμα δεν κουβαλάει τόση φόρτιση και έναν κορεσμό νοημάτων. Περισσότερο όμως από τις θεολογικές και πολιτισμικές συνδηλώσεις, το μουσουλμανικό πέπλο ξαναγίνεται στις μέρες μας αυτό που ήταν τον 19ο αιώνα, ένα σύμβολο που εμφυλοποιεί την αποικιοκρατική σχέση, η τραυματική υπόμνηση στις Γαλλίδες και τις Βελγίδες βορειοαφρικανικής καταγωγής ότι παραμένουν πάντα «τα παιδιά των αποικιών», που υπάρχουν μέσω του αποκλεισμού τους. Η φιλόσοφος και ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα το έγραψε πολύ εύστοχα: «Πουθενά δεν είσαι περισσότερο ξένος απ’ όσο στη Γαλλία. Παρά τις προσπάθειες του κράτους και των διάφορων φορέων για την υποδοχή των ξένων, αυτοί οι τελευταίοι προσκρούουν στη Γαλλία, περισσότερο από αλλού, σε ένα παραπέτασμα».

Σε αυτό το παραπέτασμα αποξένωσης και συμβολικής βίας που αντίκρισε μια ανυποψίαστη αυγουστιάτικη μέρα η Γαλλίδα μουσουλμάνα στη Νίκαια“French police make woman remove clothing on Nice beach following burkini ban”, theguardian.com με τη μορφή οπλισμένων αστυνομικών που την εξανάγκασαν να βγάλει τα ρούχα της στην παραλία. Μια δημόσια τελετουργία ταπείνωσης, που ταξίδεψε στα timelines όλου του πλανήτη. Συντελέστηκε στο όνομα της “γυναικείας ελευθερίας”, πλήττοντας βάναυσα τόσο την ελευθερία της έκφρασης, όσο και τη γυναικεία αυτοδιάθεση. Στη Γαλλία η συζήτηση για τη μαντήλα κρατάει από το 1989 και συμπυκνώνει όλη την αντίθεση ανάμεσα στην Πόλη του Φωτός και το σκοτάδι των γαλλικών προαστίων. Μετά το κύμα των τρομοκρατικών επιθέσεων η συζήτηση αυτή αναζωπυρώθηκε στην ευρωπαϊκή ήπειρο, εκθέτοντας τις μουσουλμάνες γυναίκες είτε από άγνοια, είτε από μια υφέρπουσα ισλαμοφοβία, “How Islamophobia Hurts Muslim Women the Most”, broadly.vice.comστον κίνδυνο ενός νέου στιγματισμού.

«Γιατί φοράς μαντήλα τόσο όμορφη κοπέλα;»
Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά. Αρκεί μια ματιά στα χιλιάδες σχόλια μίσους που κατέκλυσαν το ελληνικό διαδίκτυο μετά την εμφάνιση μιας μαθήτριας που φορούσε μαντήλι στα μαλλιά της τόσο στην πρόσφατη παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, όσο και στην περσινή της 25ης Μαρτίου. Παρότι το μαντήλι (ή φακιόλι ή τσεμπέρι) είναι ενδημικό στοιχείο της λαογραφίας της ελληνικής υπαίθρου και οι γιαγιάδες μας στο χωριό σπάνια το αποχωρίζονταν –ούτε κανείς διανοήθηκε να τους το ζητήσει– όταν το μαντήλι ξεφεύγει από τα συμφραζόμενα της ορθοδοξίας ή της ελληνικής παράδοσης ταυτοποιείται ως απειλητικό και ανοίκειο και ως εκ τούτου ανεπιθύμητο.

Το διαισθάνεσαι στα αδιάκριτα βλέμματα και τους χλευαστικούς ψιθύρους. Ακόμα και αν στην Ελλάδα δεν έχουν καταγραφεί ισλαμοφοβικές επιθέσεις σε βάρος γυναικών, όπως συνέβη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η ελληνική κοινωνία δεν είναι εξοικειωμένη με τη φυσιογνωμία της μαντιλοφορεμένης μουσουλμάνας γυναίκας. Ξαφνιάζεται στη θέα της και πολύ περισσότερο όταν αυτή δεν περιορίζεται σε ένα αθόρυβο πέρασμα στα στενά του κέντρου αλλά αξιώνει μια δυναμική δημόσια παρουσία. Ακόμα και στη Θράκη, όπου υπάρχει μια ιστορική μουσουλμανική κοινότητα, η ισότητα και η εξάλειψη των διακρίσεων δεν είναι δεδομένη, όπως αναφέρει στο inside story η κάτοικος της περιοχής Νουσεϊμπέ Μποσνάκ: «Στη Θράκη ζούμε ανενόχλητα με τη μαντήλα μας, αν εξαιρέσουμε τις παράλογες ερωτήσεις τύπου “γιατί φοράς μαντήλα τόσο όμορφη κοπέλα”; Ειλικρινά δεν το καταλαβαίνω, λες και οι όμορφες πρέπει υποχρεωτικά να τα δείχνουν όλα και οι άσχημες να καλύπτονται. Το μεγάλο πρόβλημα που επικρατεί στη Θράκη και την υπόλοιπη Ελλάδα είναι ότι δεν μας δέχονται σε πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις να δουλέψουμε με τη μαντήλα μας. Απόφοιτες πανεπιστημίων με μεταπτυχιακά απορρίπτονται εξαιτίας του χιτζάμπ. Το θεωρώ ρατσιστικό αυτό για μια ισότιμη και δίκαιη κοινωνία».

Γιατί όμως μια νέα γυναίκα επιλέγει να καλύψει τα μαλλιά της την ώρα που ζει σε ένα φιλελεύθερο ευρωπαϊκό περιβάλλον; Το ερώτημα τριβελίζει το μυαλό μου. «Προσωπικά έμενα το να φοράω μαντήλα με κάνει να νιώθω περήφανη μπροστά στον Θεό, όπως ένα παιδί που καταφέρνει να κάνει το πρώτο του βήμα. Καθορίζει ότι είσαι μουσουλμάνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι όποια γυναίκα δεν φοράει το μαντήλι δεν είναι σωστή μουσουλμάνα, απλά δεν ακολουθεί τη συγκεκριμένη εντολή. Το Ισλάμ προστατεύει τη γυναίκα με το κάλυμμά της από κακόβουλες ιδέες και πράξεις των ανδρών, είναι ένα τείχος προστασίας», μου απαντάει.

Η πρωταρχική διάσταση της μαντίλας κατά τη Νουσεϊμπέ είναι η θρησκευτική. Φορώντας την, ακολουθεί τις κατευθύνσεις που δίνει το Κοράνι για την εμφάνιση των γυναικών. Πιθανότατα πολλές ακόμα μουσουλμάνες γυναίκες εξωτερικεύουν την πίστη τους με τον ίδιο τρόπο. Βέβαια δεν είναι μόνο το Ισλάμ που επιδιώκει να παρέμβει και να ελέγξει την εμφάνιση των γυναικών. Παρόμοιες παραδόσεις υπάρχουν και στο χριστιανισμό και μάλιστα προτού εμφανιστεί ο Μωάμεθ. Ενδεικτικά, στην πρώτη επιστολή προς Κορίνθιους ο Απόστολος Παύλος γράφει: «Κάθε γυναίκα που προσεύχεται ή προφητεύει χωρίς κάλυμμα στο κεφάλι ντροπιάζει τον άνδρα της… η γυναίκα πρέπει να έχει στο κεφάλι της ένα σύμβολο της εξουσίας του άνδρα της». Σε πολλά ιερά κείμενα των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών υποβόσκει ο μισογυνισμός και μια πρόσληψη μιαρότητας του γυναικείου σώματος, η οποία αντανακλάται στις σύγχρονες εκκλησιαστικές πρακτικές. Δε μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι εντός της ελληνικής επικράτειας έχει θεσμοθετηθεί το άβατο του Αγίου Όρους. Η διαφορά είναι ότι στα περισσότερα δυτικά κράτη, επειδή έχουν συντελεστεί οι διαδικασίες εκκοσμίκευσης, οι θρησκευτικές κατευθύνσεις έχουν ατονήσει στη συνείδηση και την καθημερινότητα των ανθρώπων. Στον μουσουλμανικό κόσμο η θρησκεία εξακολουθεί να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο και για ορισμένους αποτελεί ένα καταφύγιο σε συνθήκες κοινωνικής αλλοτρίωσης.

Dress code: Ισλάμ
Το κρισιμότερο σημείο εδώ είναι εκείνο στο οποίο το Ισλάμ δεν περιορίζεται μόνο στο χώρο της θρησκείας αλλά απλώνεται στην πολιτική, γίνεται τρόπος διακυβέρνησης και ορίζει το life style μιας κοινωνίας, καθιστώντας σε ορισμένες περιπτώσεις την κάλυψη των γυναικών όχι επιλογή αλλά επιβολή. Η Ιρανική Επανάσταση αρθρώθηκε με έμβλημα το τσαντόρ και διατηρεί μέχρι σήμερα ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις γυναίκες. Για την Chahdorff Djavann, ιρανή ανθρωπολόγο που ζει στη Γαλλία“Chahdortt Djavann :”le système islamique contrôle tout, même la vie intime et sexuelle !”, europe1.fr, η μαντήλα αντιπροσωπεύει την άρνηση του γυναικείου εαυτού, είναι σύμβολο πολιτικής και σεξουαλικής υποδούλωσης των γυναικών. Σίγουρα, λοιπόν, η μαντήλα και πολύ περισσότερο το νικάμπ ή η μπούρκα“What’s the difference between a hijab, niqab and burka?”, bbc.co.uk έχουν μια απαράγραπτη τέτοια όψη. Δεν έχουν όμως μόνο αυτήν.

Αν το σχήμα της καταπίεσης αρκεί εν μέρει για να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο της μαντήλας στα κράτη του πολιτικού Ισλάμ, δεν αρκεί για να κατανοήσουμε περιπτώσεις όπως της Αιγύπτου και πολύ περισσότερο για να καταλάβουμε γιατί μια γυναίκα που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις επιλέγει να φορέσει μαντήλα. Υπάρχει ένα νέο κοινωνικό ρεύμα veiling που καταδεικνύει ότι το πέπλο έχει πολλαπλές σημασιοδοτήσεις“What the hijab means to me”, aljazeera.com –όχι μόνο θρησκευτικές αλλά και εθνοτικές, πολιτισμικές, ταξικές– και γίνεται μέσο διαπραγμάτευσης της γυναικείας ταυτότητας. Οι γυναίκες μπορεί να φοράνε χιτζάμπ ως ένδειξη αντίδρασης στην απαγόρευσή του, για να υπερασπιστούν την πολιτισμική τους παράδοση, για να αποτινάξουν την καχυποψία και να δείξουν αλληλεγγύη στην κοινότητά τους, άλλες γιατί ιδιοποιούνται την εξουσία που τους παρέχει και τον μεγαλύτερο σεβασμό που προκαλεί, για να καλύψουν την ταξική και κατά προέκταση ενδυματολογική τους ένδεια και άλλες γιατί εκτιμούν ότι με αυτόν τον τρόπο αντιστέκονται στη σεξιστική αντικειμενοποίηση του γυναικείου σώματος.

«Το μαντήλι είναι ένα κομμάτι ύφασμα αλλά και κομμάτι της πίστης. Σε κάθε χώρα μπορεί να προσλαμβάνει διαφορετικές διαστάσεις. Είναι ελεύθερη επιλογή. Δεν το φοράνε όλες οι μουσουλμάνες. Για παράδειγμα η μια κόρη του άνδρα μου φοράει, η άλλη δεν φοράει. Όταν όμως η κοινωνία που ζεις στο απαγορεύει, γίνεται σύμβολο χειραφέτησης», λέει η Άννα Στάμου, υπεύθυνη μάρκετινγκ στη Μουσουλμανική Ένωση Ελλάδος. «Το ζήτημα είναι ταξικό. Όσο η μουσουλμάνα γυναίκα καθαρίζει τζάμια, δεν ενοχλεί. Αν βγει στην παραλία, στο δημόσιο χώρο, ενοχλεί. Κι εδώ, αν πας σ’ ένα μαγαζί στη Γλυφάδα, σε βλέπουν σαν πελάτισσα και είναι πολύ ευγενικοί μαζί σου. Στις φτωχές περιοχές σε αντικρίζουν και κάνουν “ωχ”. Πρέπει να μας ενδιαφέρει η ουσία και όχι τι φοράς. Εγώ το φοράω από επιλογή και το υποστηρίζω. Τώρα με τη Χρυσή Αυγή ακούω καμιά φορά μουρμούρα, όταν αντιλαμβάνονται βέβαια ότι μιλάω ελληνικά έρχονται σε αμηχανία», προσθέτει.

Η επιλεκτική δυτική ευαισθησία
Το κυρίαρχο δυτικό αφήγημα παραμένει προσκολλημένο στην υπόθεση της καταπίεσης και πολλές φορές αυτό έχει αξιοποιηθεί εργαλειακά για την ηθική νομιμοποίηση των πολεμικών επεμβάσεων, όπως συνέβη με τον πόλεμο του Αφγανιστάν, χωρίς να έχουμε σήμερα καμία βελτίωση στη θέση των γυναικών στη χώρα. «Το μουσουλμανικό γυναικείο πέπλο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ίδια την κατασκευή του ευρωπαϊκού αποικιακού και μετα-αποικιακού υποκειμένου, συμπυκνώνοντας την οριενταλιστική, σεξουαλική και γεωπολιτική φαντασίωση της διάνοιξης του πέπλου και απελευθέρωσης των γυναικών», γράφει στη μελέτη Διαβάστε τη μελέτη εδώτης η καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνά Αθανασίου. Η επίκληση από την πλευρά της Δύσης των δικαιωμάτων των γυναικών δεν είναι καθολική και αξιακή. Είναι βαθιά επιλεκτική, σε βαθμό που να μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποκριτική. Στη Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, οι γυναίκες ψήφισαν μόλις πέρσι για πρώτη φορά, ενώ δεν έχουν το δικαίωμα να οδηγούν. Παρ’ όλα αυτά, αυτό το κράτος που κατά τεκμήριο παραβιάζει“Boxed In: Women and Saudi Arabia’s Male Guardianship System”, Human Rights Watch κατάφωρα τόσο τα δικαιώματα των γυναικών, όσο και εν γένει τα ανθρώπινα δικαιώματα, σχεδόν ποτέ δεν εντοπίστηκε από τα ραντάρ της δυτικής ευαισθησίας, ούτε θίχτηκε στα επίσημα γκαλά που παραθέτουν οι ηγέτες των αναπτυγμένων κρατών στους Σαουδάραβες βασιλιάδες και επιχειρηματίες. «Η Σαουδική Αραβία καταστρατηγεί τα δικαιώματα του ανθρώπου, παρακάμπτει και διαστρεβλώνει το Κοράνι. Από πού και ως πού να μην οδηγεί η γυναίκα και να μην έχει δικαίωμα στην κληρονομιά; Το Κοράνι κατοχυρώνει στη γυναίκα δικαιώματα στην περιουσία και τα δημόσια αξιώματα. Πρόκειται για ένα απολυταρχικό καθεστώς που το ανέχεται η Δύση. Αντίστοιχα στη Αίγυπτο, όλοι οι ηγέτες –και ο Τσίπρας– κάνουν επίσημες συναντήσεις με τον Σίσι,Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι αλλά αν οι γυναίκες βγουν έξω από το σπίτι τους κινδυνεύουν με επίθεση, ξυλοδαρμό ή βιασμό», συμπληρώνει η Άννα Στάμου.

Η φαντασίωση της απελευθέρωσης της μουσουλμάνας γυναίκας είναι βαθιά ριζωμένη στο δυτικό υποσυνείδητο. Το πρώτο βιβλίοΟ τίτλος του βιβλίου είναι “Η απελευθέρωση των γυναικών” που εκδόθηκε γι’ αυτό το σκοπό ήταν το 1899 από τον Qasim AminQasim Amin, έναν γαλλοτραφή μεγαλοαστό δικηγόρο, ο οποίος υποστήριζε ότι ο μετασχηματισμός των μουσουλμανικών κοινωνιών προϋπέθετε την αναμόρφωση των γυναικών μέσω του unveiling. Τα ίδια τα γυναικεία κινήματα της Ανατολής, αρχής γενομένης από την Αίγυπτο, υιοθέτησαν αυτές τις φόρμες και αναπτύχθηκαν στο πρότυπο του δυτικού φεμινιστικού μοντέλου. Το 1956 ήταν έτος-ορόσημο για το φεμινιστικό κίνημα της Αιγύπτου, αφού κατοχυρώθηκε το δικαίωμα στην ψήφο. Την ίδια εποχή οι Ιρανές γυναίκες κατακτούσαν μια σειρά από δικαιώματα και ελευθερίες. Στις χώρες του Μαγκρέμπ, τα χρόνια αυτά συνδέθηκαν με τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Στις φωτογραφίες εκείνης της περιόδου οι γυναίκες απεικονίζονται με δυναμισμό και ακάλυπτα μαλλιά.

Το ρολόι της ιστορίας όμως γύρισε πίσω. Η επανάσταση του Χομεϊνί στο Ιράν και το καθεστώς των μουλάδων στο Αφγανιστάν επέβαλαν την ευθυγράμμιση της γυναικείας εμφάνισης με τους ισλαμικούς κώδικες. Από την άλλη σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η αραβοϊσραηλινή σύρραξη, η εχθρική ή τουλάχιστον επιφυλακτική στάση των δυτικών χώρων προς την Παλαιστίνη, η πετρελαϊκή κρίση και η φτώχεια είχαν σαν αποτέλεσμα αυτές οι κοινωνίες να απορρίψουν τη δυτική σημειολογία και να στραφούν στην παράδοση. Αντίστοιχα στην Τουρκία, οι κοσμικές κυβερνήσεις συχνά ταυτίστηκαν με στρατιωτικά πραξικοπήματα, φαινόμενα διαφθοράς και μια αυταρχική επιβολή της κοσμικότητας. Το πέπλο είτε για λόγους επιβολής, είτε για λόγους επιλογής ξαναγύρισε στα κεφάλια των μουσουλμάνων γυναικών.

Μαζί με τη μαντήλα επέστρεψε και το άγχος της Δύσης για την αφαίρεσή της, άλλοτε συγκαταβατικό και άλλοτε πειθαρχικό. Στη Γαλλία ήδη από το 2004 μαίνεται ο «πόλεμος της μαντήλας». Τότε το γαλλικό κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που απαγόρευε το ισλαμικό πέπλο στα δημόσια σχολεία με το πρόσχημα της ουδετεροθρησκείας και της ιδεολογικής επισφράγισης των δικαιωμάτων των γυναικών. Ακολούθησε ο νόμος για την απαγόρευση της μπούρκα στους δημόσιους χώρους και φτάσαμε το περασμένο καλοκαίρι στην απαγόρευση του μπουρκίνι, που κατέπεσε“France burkini: Highest court suspends ban”, bbc.com από το γαλλικό ΣΤΕ. Στους κόλπους του γαλλικού φεμινιστικού κινήματος ξέσπασαν έντονες διαφωνίες, καθώς ένα κομμάτι συντάχθηκε με την επιχειρηματολογία της κυβέρνησης και ένα άλλο έβλεπε σε αυτήν μια ηγεμονική ισλαμοφοβία. «Ο γαλλικός φεμινισμός του κυρίαρχου ρεύματος είναι ρατσιστικός», έγραφε“Feminists are failing Muslim women by supporting racist French laws”, theguardian.com η κοινωνιολόγος και συνιδρύτρια με τη Σιμόν Ντε Μποβουάρ του περιοδικού Nouvelles Questions Feministes, Κριστίν Ντελφί, που αποκάλυψε ότι οι βασικές γυναικείες ομάδες της Γαλλίας δεν δέχονταν στις συναντήσεις τους γυναίκες με μαντήλα και κατέληγε στο εξής συμπέρασμα: «Οι λευκές φεμινίστριες θα έπρεπε να παραδεχτούν ότι αυτές οι γυναίκες θέλουν να αναπτύξουν έναν δικό τους φεμινισμό με βάση τη δική τους κατάσταση και ότι αυτός ο φεμινισμός θα λάβει υπόψη του τη μουσουλμανική κουλτούρα». Το πέπλο βρέθηκε στο επίκεντρο αντιμαχόμενων λόγων και έξυσε λίγο το ρήγμα της μετα-αποικιακής Γαλλίας.

Ένα ιδιωτικό θέμα γίνεται δημόσιο
Ο Γαλλίδες μουσουλμάνες ένιωσαν την απόρριψη και την έζησαν ξανά λίγους μήνες μετά, με τις επιθέσεις στο Bataclan, όταν εξαιτίας της ορατότητάς τους έγιναν στόχος ισλαμοφοβικών επιθέσεων. «Θυμάμαι μια μέρα, όπως κατέβαινα στο μετρό της γειτονιάς μου, πέρναγε μια στρατιωτική περίπολος που κοίταζε άγρια και επιθετικά. Γύρισα πίσω μου και είδα μια γυναίκα με ένα πολύ χαλαρό πέπλο. Εκείνη είχε αντιληφθεί τι συνέβαινε. Πάγωσε, βούρκωσε και μου είπε αναστενάζοντας ότι πλέον πρέπει να μάθει να ζει έτσι. Μετά τις επιθέσεις άλλαξε το δημόσιο βλέμμα στη Γαλλία. Είχαν προηγηθεί οι απαγορεύσεις της μαντήλας. Τα πρώτα χρόνια σημειώθηκαν περιπτώσεις κοριτσιών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σχολείο γι’ αυτόν το λόγο, αλλά δεν υπάρχουν συγκεντρωτικά στοιχεία για τη σημερινή κατάσταση. Στα προάστια το μαντήλι είναι στρατηγική επιβίωσης, βοηθάει τη γυναίκα να κυκλοφορήσει. Εκεί που εμείς βλέπουμε υποδούλωση, γι’ αυτές είναι όργανο απαγκίστρωσης από ένα αυστηρό περιβάλλον, ένα διαβατήριο για να πάνε στο Παρίσι, να σπουδάσουν. Επίσης, σ’ αυτούς τους χώρους που διέπονται από μια έντονα φαλλοκρατική ατμόσφαιρα, το να φοράει μια γυναίκα μαντήλι της προσδίδει σεβασμό. Οι γυναίκες αυτές δυστυχώς δεν βρήκαν την υποστήριξη που ήθελαν από τις Γαλλίδες φεμινίστριες. Το φεμινιστικό κίνημα στο Παρίσι είναι μεγαλοαστικό, αποτελείται από πλούσιες και ιδιαίτερα μορφωμένες κυρίες που δεν έχουν πάει ποτέ να δουν πώς είναι η ζωή στα προάστια», επισημαίνει η Νατάσα Τσουκαλά, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Paris II.

Παρόμοιες σκέψεις με αυτές των Γάλλων για περιοριστικά μέτρα έχουν συζητηθεί κατά καιρούς στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία ή εφαρμόζονται ήδη σε μικρή/τοπική κλίμακα σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Μέχρι στιγμής, πάντως, η στρατηγική της απαγόρευσης δεν φαίνεται να αποδίδει. Οι μουσουλμάνες γυναίκες είτε εγκλωβίζονται στο σπίτι και τη γειτονιά τους, είτε εκλαμβάνουν ως προσβολή την υποχρέωση να αφαιρέσουν το πέπλο και το επανοικειοποιούνται ως σύμβολο αντίστασης. Αυτό δεν σημαίνει ότι χάνει την αμφισημία του. Όσο μονοσήμαντη είναι η εννοιολόγηση της καταπίεσης, άλλο τόσο είναι κι αυτή της χειραφέτησης. Σε πολλά ολοκληρωτικά καθεστώτα του μουσουλμανικού κόσμου, η μαντήλα είναι καταναγκασμός. Η Αλγερινή Μαρνία Λαζρέγκ σε συνέντευξη«Μαρνία Λαζρέγκ: “Η μαντίλα είναι πολύ φορτισμένο σύμβολο”», enet.gr της στην Ελευθεροτυπία και την Κατερίνα ΟικονομάκουΔιαβάστε τα άρθρα της στο inside story υποστήριζε το 2009 ότι «όταν μια γυναίκα φοράει χιτζάμπ στην Αθήνα, το Παρίσι ή το Αλγέρι συμβάλλει στο να γίνει πιο δύσκολο για μια άλλη γυναίκα στο Ριάντ ή την Τεχεράνη να αγωνιστεί ενάντια στην υποχρέωση να τη φοράει».

Το μαντήλι έχει διαφορετικές σημάνσεις ιστορικά και γεωγραφικά, διαφορετικά νοήματα που του προσδίδουν τα ίδια τα υποκείμενα που το φορούν αλλά και διαφορετικές αντανακλάσεις στα βλέμματα των άλλων. Παράλληλα με τις πολιτικές απαγόρευσης, αναπτύσσονται σε διάφορες χώρες και θεσμούς πολιτικές ανεκτικότητας στο πνεύμα της πολυπολιτισμικότητας. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο το χιτζάμπ καθιερώθηκε“Ρίο 2016: Οι Ολυμπιακοί αγώνες του χιτζάμπ”, cnn.gr σαν αποδεκτή αθλητική ενδυμασία και μια σειρά από διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίες ήραν την απαγόρευσή του. Η Βασιλική Έφιππη Αστυνομία στον Καναδά και η αστυνομία της Σκωτίας αποφάσισαν να επιτρέψουν στις μουσουλμάνες αξιωματικούς να φορούν χιτζάμπ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 άρχισε να συγκροτείται το ρεύμα του μουσουλμανικού φεμινισμού“The Rise of the Islamic Feminists”, thenation.com, που συνδυάζει τα στοιχεία της ισλαμικής παράδοσης με τη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Οι μουσουλμάνες φεμινίστριες θεωρούν ότι το Κοράνι ευνοεί τις γυναίκες και ότι οι διδαχές του μεταφράζονται μεροληπτικά από τους άνδρες για να επικυρωθεί η κυριαρχία τους. Κοιτίδα του νέου ρεύματος υπήρξε η Μαλαισία με την κίνηση «Sisters in Islam»Η ιστοσελίδα της κίνησης. Στην Αραβική Άνοιξη πολλές νέες κυρίως γυναίκες πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις ανατροπής καταπιεστικών καθεστώτων.

Το καταπιεσμένο φύλο
Και μπορεί η φιγούρα μιας μαντιλοφορεμένης διαδηλώτριας να φαντάζει εξωτική ή ανάρμοστη στο δυτικό κοσμοείδωλο, αυτό όμως δεν συνεπάγεται μια καταστατική κατωτερότητα των μουσουλμάνων γυναικών, ούτε σημαίνει ότι πρέπει να μεταφερθεί ο δυτικός φεμινισμός στον υπόλοιπο κόσμο. «Στη Δύση ο ατομικισμός είναι η κεντρική αξία, σε αντιπαραβολή με τα δεσμά της παράδοσης. Εκλαμβάνουμε τα σύμβολα των μη δυτικών κοινωνιών ως αθέμιτα όρια στην ατομική ελευθερία και προβάλλουμε την ιδέα του αυτόνομου υποκειμένου σε αυτές τις κοινωνίες. Δεν μπορείς όμως να επιβάλεις στον υπόλοιπο κόσμο το δικό σου μοντέλο ανάπτυξης. Αυτό είναι ένα είδος πολιτισμικού ιμπεριαλισμού», λέει ο καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας των Ισλαμικών Κοινωνιών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γεράσιμος Μακρής.

«Το πέπλο αναφέρεται ιστορικά στα ιερά κείμενα των μουσουλμάνων, τα οποία στην πορεία επανερμηνεύτηκαν για να επενδύσουν πατριαρχικές δομές με έναν ισλαμικό μανδύα. Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν σε όλες τις θρησκείες. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα οι γυναίκες καλύπτονταν με βάση τα κοινωνικά πρότυπα, τα οποία ποίκιλαν ανά περιοχή. Στην Αραβική Χερσόνησο το σύνολο των γυναικών καλύπτονταν, στις επαρχίες του Σουδάν δεν καλύπτονταν ή καλύπτονταν με έναν διαφορετικό τρόπο από ό,τι σήμερα, π.χ. με καλυμμένα μαλλιά και το στήθος έξω (γιατί εκεί το στήθος δεν θεωρούνταν σεξουαλική ζώνη). Στην Αίγυπτο παλιά είχε εμφανιστεί ένα φεμινιστικό κίνημα που προώθησε ένα εκκοσμικευμένο πολιτιστικό μοντέλο. Οι πόλεμοι όμως και η φτώχεια οδήγησαν ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου σε άλλους τρόπους ύπαρξης. Για πολλές φτωχές γυναίκες που πέρασαν στο πανεπιστήμιο η μαντήλα ήταν ένα μέσο να κρύβουν την ένδεια τους και να νιώθουν ευυπόληπτες. Με αυτήν την έννοια το πέπλο εμπεριέχει διαφορετικά στοιχεία, παραδοσιακότητας, ανθεκτικότητας, ταξικότητας, αντίστασης, ισλαμικού τύπου μοντερνικότητας αλλά και καταπίεσης και επιβολής», τονίζει ο κ. Μακρής.

Οι γυναίκες όταν αναγκάζονται να αποκηρύξουν τον έμφυλο εαυτό τους ή να ενσωματώσουν την ενοχή του να είσαι γυναίκα, προφανώς καταπιέζονται. Αλλά δεν είναι αυτή η μοναδική εκδοχή της καταπίεσης των γυναικών. Οι γυναίκες καταπιέζονται με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικό βαθμό σε όλον τον κόσμο. Στην Ευρώπη, που αυτάρεσκα αυτοαποκαλείται η γεωγραφική και πολιτισμική ζώνη της γυναικείας απελευθέρωσης, μία στις τρεις γυναίκες έχει πέσει θύμα σωματικής ή σεξουαλικής βίας, ενώ έχει περάσει μόλις ένας χρόνος από την τελευταία επίθεση σε κλινική αμβλώσεων στις ΗΠΑ –τη χώρα που εξέλεξε πρόεδρο έναν άνθρωπο που ενσαρκώνει το αρχέτυπο του μάτσο και σεξιστή άνδρα. Ωστόσο, η χειραφέτηση των γυναικών από την Ανατολή μέχρι τη Δύση δεν μπορεί να προκύψει από μια άνωθεν εντολή που θα αγνοεί τα βιώματα και τις επιθυμίες τους. Είναι έργο των ίδιων των γυναικών. Μπορεί ταυτόχρονα να εμπερικλείει τη γόβα και το χιτζάμπ. Μπορεί ενδεχομένως να τα πετάει και τα δύο.

πηγή : insidestory.gr

λέξεις κλειδιά: