Η εικό­να του Τσε υπάρχει στις περισ­σότερες κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο. Κυρίως χρησιμοποιήθη­κε από τη νεολαία που μαζικο­ποίησε το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Ο Αργεντίνος επαναστάτης αποτελεί ένα σύμ­βολο της ριζοσπαστικοποίησης της νέας γενιάς της εποχής μας, της διεκδίκησης ενός διαφορετι­κού κόσμου από τον καπιταλι­σμό.
Ποιος ήταν όμως ο πραγμα­τικός Τσε Γκεβάρα, ποιες ήταν οι ιδέες του και οι πράξεις του; Ποια στοιχεία του εξακολουθούν να εμπνέουν τη νέα γενιά σήμε­ρα και τι έχει να μας διδάξει στον αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον;
Ο Τσε γεννήθηκε σε μια με­σοαστική οικογένεια του Μπουένος Άιρες, πέρασε μια σχετικά άνετη παιδική ηλικία και σπούδασε γιατρος. Ο Ερνέστο Γκεβάρα ήταν ένας σχετικά “απολίτικος” νέος, ομως ιδιαίτερα “ανή­συχος” και με έντονες ευαισθησίες απέναντι στην αδικία και στη δυ­στυχία. Το 1952, σε ηλικία 23 ετών, ξεκίνησε μαζί με ένα φίλο του να κάνουν το γύρο της Λατινικής Αμε­ρικής με μοτοσικλέτα, σε α­ναζήτηση της περιπέτειας, της δια­σκέδασης και της αυτογνωσίας. Ή­ταν ένα ταξίδι που σημάδεψε το νεαρο Γκεβάρα και τον έσπρωξε προς την πολιτικοποίηση. Σε αυτο το ταξίδι είδε την αδικία, τη φτώ­χεια, την ανισοτητα, την απίστευτη δυστυχία που ζούσαν εκατομμύρια άνθρωποι.
Η εμπειρία της Γουατεμάλας το 1954, ήταν ο επομενος σημαντικος σταθμος στην πορεία διαμορφωσης του Τσε. Ο Γκεβάρα ταξίδεψε στη Γουατεμάλα, οπου είχε εκλε­γεί μια αριστερή κυβέρνηση που προσπαθούσε να εισάγει ριζοσπα­στικές μεταρρυθμίσεις οπως η α­ναδιανομή της γης. Η μεταρρυθμι­στική αυτή προσπάθεια πνίγηκε στο αίμα απο ένα πραξικϋπημα του στρατού που οργανώθηκε με την άμεση συμμετοχή της CIA και των αμερικάνικων πολυεθνικών. Ο Ερνέστο Γκεβάρα κατέληξε στο συμπέρασμα οτι η επανα­στατική βία είναι απαραίτητη για να νικηθεί ο ιμπεριαλισμϋς και ο καπιταλισμος.
Οι ιδέες του Γκεβάρα συνέχιζαν να ωριμάζουν και ο ίδιος άρχισε να θεωρεί τον εαυτο του σοσιαλιστή και μαρξιστή. Τα κρίσιμα ερωτήματα της τα­κτικής και της στρατηγικής απα­σχολούσαν τον Γκεβάρα εκείνη την εποχή: τι είδους βία, ποιο είναι το υποκείμενο της επανάστασης, τι εί­δους σοσιαλισμο θέλουμε και πώς θα τον χτίσουμε; Ο Τσε δυστυχώς δεν είχε την ά­μεση εμπειρία μεγάλων μαζικών ε­παναστατικών κινημάτων. Αντίθετα η εμπειρία της Αργεντινής, οπου ε­κείνη την εποχή ένας λαϊκιστής δι­κτάτορας -ο Περον- εκμεταλλευοταν τα πλήθη για δικούς του σκο­πούς, οδήγησαν τον Γκεβάρα στο να μην έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στη μαζική δράση. Στην ίδια κατεύ­θυνση τον οδηγούσε η εμπειρία των σταλινικών κομμουνιστικών κομμάτων της Λατινικής Αμερικής που είχαν χάσει προ πολλού τον επαναστατικο τους χαρακτήρα και συχνά στήριζαν αυταρχικά καθε­στώτα που τα ονομαζαν “προοδευ­τικά”.
Ο Γκεβάρα, αν και είχε τις εν­στάσεις του για το ανατολικο μπλοκ, δεν κατάφερε να δει άλλη ε­ναλλακτική λύση απέναντι στον ιμπεριαλισμο, απο τον “υπαρκτο σο- σιαλισμο” της Ρωσίας και της Κίνας. Καθοριστική ήταν η συνάντηση του Γκεβάρα με τον Φιντέλ Κάστρο στο Μεξικο. Ο Κάστρο δεν δήλωνε τοτε σοσιαλιστής, αλλά επηρέασε τον Τσε κυρίως γιατί υποστήριζε την έ­νοπλη πάλη και το αντάρτικο.
Η στρατηγική του αντάρτικου
Μέχρι το Δεκέμβρη του 1956, οποτε μαζί με τον Κάστρο και άλλους 80 αντάρτες αποβιβάστηκαν στην Κούβα, ο Τσε είχε διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμο τις ιδέες του. Για τον Τσε η επανάσταση, θα γινοταν στο ονομα των εργατών και των αγρο­τών, αλλά οχι απο τους ίδιους. Ο Γκεβάρα θεωρούσε την επανάστα­ση έργο μιας φωτισμένης ελίτ, που έχει την αποφασιστικοτητα και την ικανοτητα να φτάσει στη νίκη. Για τον Τσε η καθημερινή πολιτική πάλη και η μαζική δράση είχαν μικρή ση­μασία. Θεωρούσε το προβλημα της επανάστασης στρατιωτικϋ ζήτημα και οχι κύρια πολιτικο. Φορέας της επανάστασης θα ήταν οι ένοπλοι α­ντάρτες και η οργάνωση που χρειαζοταν δεν ήταν μια μαζική οργάνω­ση, αλλά μια στρατιωτική οργάνω­ση με αυστηρή πειθαρχία και πολε­μική αποτελεσματικοτητα.
Αντίστοι­χη υποχρεωτικά ήταν και η ιδέα για το σοσιαλισμο που είχε ο Τσε. Ήταν ένας σοσιαλισμος απο τα πάνω, που οι πρωτοποροι διανοούμενοι θα τον εφάρμοζαν για χάρη των “εξαθλιω­μένων” μαζών. Η “απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ί­διας” έλεγε ο Μαρξ, ομως ο Τσε α­ντιμετώπιζε την εργατική τάξη σαν το αντικείμενο της επανάστασης, οχι σαν το άμεσο υποκείμενο. Ο Τσε επιχείρησε να εφαρμοσει αυτές τις ιδέες στην Κούβα. Ο ολι­γάριθμος στρατος του Κάστρο και του Τσε ανέτρεψε σχετικά εύκολα το διεφθαρμένο στρατιωτικο καθε­στώς του Μπατίστα. Οι αντάρτες έ­δωσαν ηρωικές μάχες, αλλά δεν ή­ταν αυτο το καθοριστικο στοιχείο της νίκης. Η ευνοϊκή πολιτική συγκυ­ρία έπαιξε τον κύριο ρολο.
Το καθε­στώς του δικτάτορα της Κούβας Μπατίστα, ήταν διεφθαρμένο και λαομίσητο. Οι ΗΠΑ σίγουρα δεν συ­μπαθούσαν καθολου τους αντάρ­τες αλλά απο την άλλη θεωρούσαν τον Μπατίστα τελειωμένη υπϋθεση. Οι Αμερικάνοι έψαχναν τις δικές τους εναλλακτικές “λύσεις” και άρχι­σαν να αποσύρουν την υποστήριξή τους απο το καθεστώς. Στο τέλος του 1958 οι αντάρτες νίκησαν εύ­κολα. Ο λαος της Κούβας τους υπο­δέχτηκε σαν απελευθερωτές, αλλά ο ίδιος ο λαος είχε μικρή συμμετοχή στην επανάσταση.
Μετά την επανά­σταση, ο λαος κλήθηκε να χειρο­κροτεί και πάλι τους επικεφαλής. Μονο που επικεφαλής τώρα ήταν η­γέτες του κράτους και οχι αντάρτες στα βουνά. Αναποφευκτα, οσες “σο­σιαλιστικές” και εξισωτικές προθέ­σεις και αν έχει ένα τέτοιο καθε­στώς, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι παρά ένα καθεστώς ταξικής κυριαρχίας. Αδιέξοδα Ο ενθουσιασμος που επικρα­τούσε στην αρχή της επανάστα­σης, άρχισε να καταλαγιάζει οσο προχωρούσε η γραφειοκρατικοποίηση του καθεστώτος.
Ο Τσε α­νέλαβε την οργάνωση των υπηρε­σιών ασφαλείας και προσπάθησε να εφαρμοσει τις ιδέες του στην οι­κονομία της Κούβας. Σκοπευε σε μια γρήγορη εκβιομηχάνιση και στον τερματισμο της εξάρτησης της Κούβας απο την μονοκαλλιέρ­γεια της ζάχαρης. Ομως τα αποτε­λέσματα ήταν πενιχρά. Η ελίτ που είχε πια την εξουσία, προσπαθώ­ντας να αντιμετωπίσει το εμπάργκο των ΗΠΑ στράφηκε στη “βοήθεια” της Ρωσίας που έγινε πια ο κύριος αγοραστής της ζάχαρης που πα­ρήγε η Κούβα. Το καθεστώς γρή­γορα πήρε τα γνωστά χαρακτηρι­στικά των χωρών του κρατικού κα­πιταλισμού: μονοκομματικο αυταρχικο κράτος και έλεγχος της οικο­νομίας απο μια ολο και πιο προνο­μιούχο ελίτ. Αν και ο ίδιος δεν δια­χώρισε ποτέ ανοιχτά τη θέση του απο το καθεστώς, η γρήγορη γραφειοκρατικοποίηση της Κούβας, δεν ήταν και το πιο ταιριαστο περι­βάλλον για τον Τσε. Ο Γκεβάρα ε­νοχλούνταν απο την εντεινομενη ε­ξάρτηση απο τη Ρωσία και άρχισε να βλέπει με συμπάθεια την Κίνα. Σε κάθε περίπτωση, έβλεπε οτι χω­ρίς το σπάσιμο της απομονωσης που επέβαλλαν οι ΗΠΑ, η υποθεση δεν έβγαζε πουθενά.
Πέντε χρονια μετά την κατάλη­ψη της εξουσίας -και δυσαρεστημέ­νος απο την πορεία του καθεστώ­τος- ο Τσε εγκατέλειψε την Κούβα επιχειρώντας να εξαπλώσει την ε­πανάσταση και να χτυπήσει έτσι τον ιμπεριαλισμο. “Ένα, δυο, τρία, πολ­λά Βιετνάμ” ήταν το σύνθημά του. Αυτή τη φορά η στρατηγική του αντάρτικου έδειξε ολα τα αδιέξοδά της απο την αρχή. Τον Απρίλη του 1965, ο Τσε μπήκε στο Κονγκο επικεφαλής μιας μικρής ομάδας Κουβανών ανταρτών. Λίγους μήνες αργοτερα αναγκάστηκαν να απο­χωρήσουν και ο Τσε έγραφε στο ημερολογιο του: “Ολοι οι Κονγκολέζοι ηγέτες (του αντάρτικου) βρίσκονται σε πλήρη υποχώρηση, οι αγροτες έ­χουν γίνει ολο και πιο εχθρικοί. Και ομως, η ιδέα οτι τελικά θα εγκατα­λείψουμε την περιοχή, αφήνοντας τους χωρικούς ανυπεράσπιστους (και μαζί τους οσους ένοπλους εί­χαν μείνει, ανθρώπους ηττημένους που ένιωθαν προδομένοι)- ολα αυτά με έκαναν να νιώθω πολύ άσχημα”.
Για μια ακομα φορά ο Τσε προ­σπάθησε να κοψει το γϋρδιο δεσμο της επανάστασης με το σπαθί μιας μικρής αντάρτικης πρωτοπορίας, μη δίνοντας ιδιαίτερη σημασία ού­τε στην πολιτική συγκυρία ούτε στην πολυπλοκοτητα της κατάστα­σης στο Κονγκο. Σε αντίθεση με την εύκολη νίκη της Κούβας, το σπαθί αυτή τη φορά έσπασε. Σε ακομα μεγαλύτερη κλίμακα επαναλήφθηκαν τα ίδια αδιέξοδα στη Βολιβία, οπου ήταν η επομενη αποπειρα του Τσε για επανάσταση. Στα “ημερολογια της Βολιβίας” του Τσε, μπορούμε να δούμε την αυτο­θυσία και την αφοσίωσή του στην υποθεση της επανάστασης, αλλά ταυτοχρονα και την τραγική απο­τυχία των αντιλήψεών του για μια επανάσταση χωρίς τη μαζική δρά­ση των εργατών. Σε κάποιο σημείο γράφει: “Είμαστε απομονωμένοι στα βουνά και γίνεται μια γιγάντια απεργία εργατών κασσίτερου στην άλλη άκρη της χώρας. Κρίμα που δεν έχουμε καμιά σχέση μ’ αυτή”.
Τελικά στη Βολιβία γράφτηκε ο τραγικος επίλογος της ηρωικής πορείας του Τσε. Απομονωμένος στα βουνά, χωρίς βοήθεια ούτε καν απο το Κ.Κ. Βολιβίας, περικυκλώ­θηκε απο τον στρατο και απο πρά­κτορες της CIA. Οι αντάρτες πολέ­μησαν ηρωικά σε μια άνιση μάχη και ο Τσε συνελήφθη και δολοφο­νήθηκε επιτοπου. Αυτο το τραγικο τέλος δεν αφορούσε μονο τον ίδιο. Γενιές επαναστατών, κυρίως στη Λατινική Αμερική, επιχείρησαν για δεκαετίες να κάνουν την επανά­σταση με παρομοιο τρϋπο, γνωρί­ζοντας μια σειρά απο τραγικές ήτ­τες και απογοητεύσεις. Σύμβολο
Η εικονα του Τσε, έγινε σύμβολο της επανάστασης σε κάθε μεγάλο κίνημα, απο το ’68 μέχρι σήμερα. Η σύντομη σκιαγράφηση της ζωής του Γκεβάρα, δείχνει τι είναι αυτο που εμπνέει τις νέες γενιές: Η ασί­γαστη πάλη του για την επανάστα­ση μέχρι τη νίκη ή το θάνατο, το οτι δεν βολεύτηκε στη θέση του για να γίνει ένας προνομιούχος γραφειο­κράτης στην Κούβα αλλά επιχείρη­σε να εξαπλώσει την επανάσταση, ο διεθνισμος του και η αγωνία του για τους καταπιεσμένους ολου του πλανήτη. Ο Τσε ήταν σίγουρα μια απο τις ηρωικές μορφές του παγκοσμιου επαναστατικού κινήματος που έλεγε και πίστευε. Πρέπει να δι­δαχτούμε απο την αφοσίωσή του αλλά πρέπει ταυτϋχρονα να έχουμε κριτική στάση απέναντι στις ιδέες του και στις στρατηγικές του επιλο­γές. Μονο έτσι μπορούμε να μείνου­με πιστοί στην αγωνία του Τσε για την επιδίωξη της νίκης πάση θυσία. Ο ίδιος, αν ζούσε, θα προσπαθού­σε να τροποποιήσει οποιες επιλο­γές κατανοούσε ως λαθεμένες.
Ο Τσε δυστυχώς πολιτικοποιήθηκε σε μια εποχή κατά την οποία η σταλινι­κή διαστρέβλωση του σοσιαλισμού κυριαρχούσε, γι’ αυτο και διάλεξε λάθος οπλα. Εμπνεομενοι απο τον Τσε, μπορούμε να συνεχίσουμε τον αγώνα για την ανατροπή του καπι­ταλισμού σήμερα, διαλέγοντας αυ­τή τη φορά τα σωστά οπλα…
του Δημήτρη Γκορίτσα
Πηγη: Eφημεριδα “Εργατική Αριστερα” Νο 84

λέξεις κλειδιά: